އާއިލާ މީހުންނާ އަވަށްޓެރިންނެވެ. އެކުވެރިންނާ ރަހުމަތްތެރިންނެވެ. ރައްޓެހިންނާއި ބީރައްޓެހިންނެވެ. ދަންނަ މީހުންނާއި ނުދަންނަ މީހުންނެވެ. މިއީ ކަމެއް ދަމެއް ބޮޑުވުމުން ހައްތަހާވެސް އަހަރެމެންނަށް އެހީތެރިވެދީ މަދަދުވެރިވާ މީހުންނެވެ. އިންސާނުން ދުނިޔޭގައި އުޅެނީ އެކަކު އަނެކަކަށް ބޭނުންވާނޭ ގޮތަށެވެ. އެއްވެސް މީހަކީ އެމީހަކު އަމިއްލަ އަށް އެމީހެއްގެ އަމިއްލަ ކަންކަން ވެސް ތަރުތީބުކޮށް ތަންފީޒު ކުރެވޭނޭ މީހެއް ނޫނެވެ. އެހެންކަމުން އަބަދުވެސް އަހަރެމެން ވިސްނަން ވާނީ އަހަރެމެންނަށް ކަންކަން ކޮށްދޭ މީހުންނަކީ އަހަރެމެންނާ ވަރަށް ގާތް ބައެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އެ މީހުންގެ އަގު ވަޒަންކުރާ ހާލުގައެވެ.

އިސްވެ ބުނެވުނު ފަދައިން ކޮންމެ މީހެއްގެ ވެސް އަމިއްލަ ހާޖަތްތަކެއް ހުންނާނެއެވެ. އެއިން ކޮންމެ ހާޖަތަކީ އަމިއްލަ އަށް ފުށްދޭނޭ ކަންކަމެއް ނޫނެވެ. އެކަން ކަމުގައި އެހެން މީހުންގެ މަދަދާއި އެހީތެރިކަން ބޭނުންވާނެއެވެ. އެހެން ކަމުން އެކަން ކަމުގައި އެހީތެރިވެ މަދަދުވާ މަދަދުގާރުންގެ އަގު އަބަދުވެސް ވަޒަން ކުރަންވާނެއެވެ.

ބަލިވެ ބަލިހާލު ބޮޑުވާ ވަގުތުގައި ކައިރީގައި ތިބޭ މީހުން އެ ކޮށްދޭ ހިދުމަތްތަކަށް ޝުކުރުވެރި ވާން ވާނެއެވެ. ޑަކްޓަރަށް ގޮވައިގެން ދާ މީހާ އާއި، އެކަމުގައި އެކި ގޮތް ގޮތުން އެހީތެރިވެދޭ މީހުންނަށެވެ. ބީހިޔާވަހިކަަމަކަށް އެދިފައި ވަނިކޮށް، ބޯހިޔާވަހިކަމެއް ފޯރުކޮށްދިން ކޮންމެ މީހަކަށެވެ. އެއީ އެންމެ ރެއެއްގެ ސާއަތަކަށް ނަމަވެސް މެއެވެ. ހައި ހޫނު ކަމުގައި ވަނިކޮށް ފެންފޮދެއް ނުވަތަ ކާނޭ އެއްޗެއް ފޯރުކޮށްދިން ކޮންމެ މީހަކަށެވެ. މާލީ ތަނަވަސްކަން ނެތި އެތައް އަސާސީ ހިދުމަތަކުން މަހުރޫމުވަމުން ދަނިކޮށް، ފައިސާގެ ދީލަތި އެހީތެރިކަމެއް ފޯރުކޮށްދިން ހަމަ ކޮންމެ މީހަކަށެވެ. މިހެން ގޮސް މި ލިސްޓު ކިތަންމެހާވެސް ދިގު ކުރެވިދާނެއެވެ. ނުވާނެ ކަމަކީ ތަގުޑި ކުރު ކުރުމެވެ.

އަހަރެމެންގެ ގިނަ މީހުންނަށް ވާހާވެސް ގޮތަކީ އެމީހެއްގެ ހާޖަތްތައް ފުދުމުން، އެ ހާޖަތެއް ފުދުމުގައި އެހީތެރިވި މީހުންގެ މަތިން ހަނދާން ނެތުމެވެ. ސަބަބެއް ހަމަ އެއްގޮތަކަށްވެސް ނޭނގެއެވެ. ނަމަވެސް އަހަރެމެންގެ ކާބަފައިންނަކީ އެހެން މީހުންނަށް ހެޔޮކޮށް ހިތުމާއި ޝުކުރުވެރިވުމުގާ، "ކަރުދަން" ޖެހޭ ބައެކެވެ. އެމީހުނަށް ކަމެއް ކޮށްދީ ފަހިކޮށްދިން ކޮންމެ މީހަކަށް ހިތާއި ލޮލާއި ބޮލުން ޝުކުރުވެރިވެއެވެ. އެއިން މީހަކަށް އިހުމާލެއް ވެވިދާނޭ ކަމުގެ ބިރު، މަރުގެ ބިރަށްވުރެ ބޮޑުހެންވެސް ހީވާފަހަރު ފަހަރު އާދެއެވެ. ކަންއޮތީ އެހެން ނަމަވެސް މިއަދު ނިކަން ދެކިބަލާށެވެ. މިއަދު މެންދުރު އަހަރެމެންނަށް ކާންދިން މީހާގެ މަތިން، އަތް ނުދޮއެ އުޅެނިކޮށް އެބަ ހަނދާން ނެތެއެވެ. ބޯހިޔާ ވަހިކަމެއް ފޯރުކޮށްދިން މީހާގެ މަތިން، އެ ހިޔަލުގައި ހުރެމެ ހަނދާން ނެތި ދެއެވެ. ފައިސާއިން އެހީތެރިވިމީހާ މަތިން ހަނދާން ނެތެނީ އެ ފައިސާތަކުން ވިޔަފާރި ކޮށްކޮށް ތިއްބައެވެ. މިއީ ހިތާމަހުރި ކަމެކެވެ. 

އަހަރެމެން ދިވެހިންގެ ރީތި ސާދާ ވައްޓަފާޅިއަށް މިއަދު މި އައި ބަދަލަކީ "ތަހުޒީބު" ހެއްޔެވެ؟ އަޅެ ދެރައެއް ނުވޭ ހެއްޔެވެ؟ ދެރައެއް ނުވާނެ ހެއްޔެވެ؟ އެތައް ގުރުބާނީއެއް ވެގެން އަދި މާ ބޮޑު ގުރުބާނީއެއް ވުމަކާއި ނުލާ ނަމަވެސް އެހެން މީހަކަށް ހެޔޮ ހިތުން ކޮށްދޭ ކަންކަމުގެ އަގު އަނެކާ ވަޒަން ނުކުރާނަމަ އަޅެ ފަހެ ދެރައެއް ނުވާނެ ހެއްޔެވެ؟ ހަމަ އެކަނި އަގު ވަޒަން ނުކުރުމެއް ނޫނެވެ. ޝުކުރުވެސް އަދާ ނުކުރެވޭ ކަމީ ވަރަށްވެސް ބޮޑު ހިތާމަައެކެވެ. އެފަދައިން އަނެކުންގެ އަގު ވަޒަން ނުކޮށްދެވޭނަމަ ނުވަތަ ޝުކުރުވެރި ނުވެވޭނަމަ، އަނެކުންގެ ކިބައި ކަންކަމަށް ނޭދޭށެވެ! އާދޭހެވެ! ފަހަރުގައި އަނެކާ ހިތުން ރުހުމުން އެކަމެއް ކޮށްދީފާނެއެވެ. އެއީ އަދި އެހެން ކަމެކެވެ.

ފެންކައްކާ ބޮލީގެ އިއްޒަތޭ ކިޔާ އިއްޒަތްވެސް ގިނަ ފަހަރަށް އަހަރެމެންނަކަށް ނުދެވެއެވެ. އެއަށްވުރެވެސް އެކަމުގައި އަހަރެމެންގެ އިހުމާލު ބޮޑެވެ. ފަރުވާ ވެސް ކުޑައެވެ. "ނުލަފާކަމާއި" "ނުބައިކަންވެސް" ބޮޑީއެވެ. އާދޭހެވެ! ތިބާއަށްޓަކައި އަނެކުން ކޮށްދޭ ކަންކަމުގެ އަގު ވަޒަން ނުކުރެވޭ ނަމަ، ކަންކަމު ނުކިޔާށެވެ!