ރާއްޖޭގެ އެއް ރަށުން އަނެއް ރަށަށް މީހުން ބަދަލުވުމަކީ އަބަދުވެސް ހިނގަމުން އަންނަ ކަމެކެވެ. ބައެއް ރަށްރަށުގެ މީހުން ތަފާތު އެކި ސަބަބުތަކާ ހުރެ ދިރިއުޅުނު ރަށް ދޫކޮށް، އެހެން ރަށަކަށް ގޮސް ވަޒަންވެރިވެފައިވެއެވެ. އެގޮތުން މިހާރު ފަޅުރަށްރަށުގެ ގޮތުގައި ކަނޑައަޅާފައިވާ ބައެއް ރަށްރަށަކީ ވަރަށް ފަހަކާ ޖެހެންދެން ވެސް މީހުން ދިރިއުޅުނު ރަށްރަށެވެ. އެކި ރަށް ފަޅުވެފައި ހުރީ ތަފާތު އެކި ސަބަބުތައް މެދުވެރިވެގެންނެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި ވިއްސާރައިގެ ސަބަބުން ރަށް ހަލާކުވުމާއި، ރަށުގައި ފެތުރު ބަލިމަޑު ކަމެއްގެ ސަބަބުން ރަށުން މީހުން ފައިބަން ޖެހުމާއި، ސިހުރުހާރޫރައިގެ ސަބަބުން ރަށް ނާމާންވުމާއި، ތިމާވެށީގެ ތަފާތު މައްސަލަތަކާ ހެދި ރަށުގައި ނޫޅެވިގެން ރަށުން ފައިބަންޖެހުމާއި، ބޮޑުރާޅު އެރުންފަދަ ކާރިސާތަކާ ގުޅިގެން ވެސް ބައެއް ރަށްތައް ފަޅުވެފައި ވެއެވެ. އަދި ހަމައެހެންމެ ސަރުކާރުން އެކަމަށް ބާރު އަޅުއްވައިގެން ވެސް އެއްރަށުން އަނެއް ރަށަށް މީހުން ބަދަލުވެފައިވެއެވެ. އެގޮތުން މީލާދީން 1968 ވަނަ އަހަރުގެ ފެބްރުއަރީ މަހުގެ 10 ވަނަ ދުވަހު ފާސްކުރެވުނު ޤާނޫނު 68/6 (އެރަށެއްގެ ވަޒަންވެރިންގެ ތެރޭގައި ހުކުރު ވާޖިބުވާ 50 މީހުން ނެތް ކޮންމެ ރަށެއް ފަޅުރަށެއް ކަމުގައި ހަމަޖެއްސެމުގެ ބިލް) އަށް ޢަމަލުކުރަން ފެށުމާ ގުޅިގެން ގިނަ ރަށްތަކަކުން މީހުން ބަދަލުވާން ޖެހުނެވެ.

އިލްޔާސް ޙުސައިން އިބްރާހީމް (1999) ލިޔުއްވާފައިވާ ރިޕޯޓެއްގައި ވާގޮތުން މި ޤާނޫނަށް ޢަމަލުކުރަން ފެށުމުން 23 ރަށެއްގެ މީހުން ވަނީ އެހެން ރަށްތަކަށް ބަދަލުވެފައެވެ. އަދި 12 މާޗް 1975 ގައި މި ދެންނެވި ޤާނޫނު އުވާލުމާ ގުޅިގެން ގިނަ ރަށްރަށުގެ މީހުން ވަނީ އެބައެއްގެ އަމިއްލަ ރަށަށް އެނބުރި ގޮސްފައެވެ. ބަދަލުވި ރަށުގައި ޤާއިމުވެ ތިބީ ވަރަށް މަދު ރަށްތަކެއްގެ ބައެކެވެ. އެގޮތުން ޚާއްޞަ ގޮތެއްގައި ފާހަގަކޮށްލެވޭ 3 ރަށަކީ މާޅޮސްމަޑުލު ދެކުނުބުރީ މާއްޑޫ، އުނޑޫދޫ އަދި ފުނަދުއެވެ. މި 3 ރަށުގެ މީހުން އެމީހުންގެ އަމިއްލަ ރަށަށް ބަދަލުނުވެ، އޭދަފުށީގައި ތިބީއެވެ. މީގެ އިތުރުން ވެސް ބައެއް ރަށްރަށުގެ މީހުން ބަދަލުވި ރަށުގައި ވަޒަންވެރިވިއެވެ. 

މީލާދީން 1975 ވަނަ އަހަރު ފާސްކުރެވުނު އާ ޤާނޫނާ ގުޅިގެން، ސަރުކާރުން އޭރު ގެންގުޅުއްވި އާބާދީ އެއްފަސްކުރުމުގެ ސިޔާސަތަށް ބޮޑު ހީނަރުކަމެއް އައިސް، އެ މަސައްކަތް މުޅިން ހުއްޓުމަކަށް އައެވެ. ދެން އަލުން އެ މަސައްކަތް ފެށްޓެވީ 1990 ވަނަ އަހަރު، އޮނޮރަބަލް އިލްޔާސް އިބްރާހީމްގެ އިސްނެންގެވުމުގެ މަތީން، ރައީސް މައުމޫނުގެ ސަރުކާރުންނެވެ. އޭރު އޮނޮރަބަލް އިލްޔާސް އިބްރާހީމް ހުންނެވީ މިނިސްޓަރ އޮފް އެޓޯލްސް އެޑްމިނިސްޓަރޭޝަންގެ މަޤާމުގައެވެ.

ރާއްޖޭގައި މީހުން ދިރިއުޅޭ ރަށްތަކުގެ ތެރެއިން އާބާދީ މަދު، ދިރިއުޅުމަށް ދަތި، ރައްޔިތުންނަށް ކޮންމެހެން ބޭނުންވާނެ އަސާސީ ޚިދުމަތްތައް ލިބެން ނެތް ރަށްރަށުގެ މީހުން އެހެން ރަށަކަށް ބަދަލުކުރުމުގެ މަސައްކަތް އަލުން ފެށުނީ އޭރުގެ ރައީސުލް ޖުމްހޫރިއްޔާ އަލްއުސްތާޒް މައުމޫނު އަބްދުލްޤައްޔޫމް 1992 ވަނަ އަހަރުގެ އޮކްޓޯބަރު 18-14 އަށް ތިލަދުންމަތީ އުތުރުބުރީގެ ރަށްތަކަށް ކުރެއްވި ދަތުރުފުޅުގެ ތެރެއިންނެވެ. އެގޮތުން އެހެން ރަށަކަށް ބަދަލުވާން ބޭނުންވާ މީހުންނަށް، ސަރުކާރުގެ އެހީއާ އެކު އެ ފުރުޞަތު ފަހިކޮށްދެއްވިއެވެ. މި ފަހިވެގެން ދިޔަ ފުރުޞަތާ އެކު ހއ. ބެރިންމަދޫ މީހުން ބަދަލުވީ ހއ. ހޯރަފުށްޓަށެވެ. ހއ. ހަތިފުށްޓާއި، ހދ. ހޮނޑައިދޫ މީހުން ބަދަލުވީ ހދ. ހަނިމާދޫ އަށެވެ. އަދި ހދ. ފަރިދޫ މީހުން ހދ. ނޮޅިވަރަންފަރަށެވެ.

ނޫނު އަތޮޅުން ތޮޅެންދޫ މީހުން ބަދަލުވެފައި ވަނީ ނ. ކެނދިކުޅުދުއަށެވެ. ތޮޅެންދޫ މީހުން ކެނދިކުޅުދުއަށް ބަދަލުވީ 29  ޑިސެމްބަރ 1992 ގައެވެ. އެމީހުން ބަދަލުވުމަށް ގެތައް އަޅައިދީ، ގެތަކަށް ކަރަންޓް ލައިދެއްވީ އޭރުގެ ސަރުކާރުންނެވެ. އަދި އެ މަޝްރޫޢުގެ ތެރޭގައި ކެނދިކުޅިދޫ ރައްޔިތުންނަށް ވެސް ކަރަންޓްގެ ޚިދުމަތް ފޯރުކޮށްދެއްވިއެވެ.

މާޅޮސްމަޑުލު އުތުރުބުރީ އުނގުލާއި ގާއުނޑޫދޫ މީހުން ބަދަލުކުރެވުނީ އޭރު ފަޅުރަށެއްގެ ގޮތުގައި އޮތް އެ އަތޮޅު ހުޅުދުއްފާރަށެވެ. ހުޅުދުއްފާރުން ގޯތި ދޫކޮށް، އެގޯތިތަކުގައި ގެތައް އެޅުމަށް ޚަރަދުކުރެއްވީ އޭރުގެ ސަރުކާރުންނެވެ. އެންމެ ފުރަތަމަ ހުޅުދުއްފާރުގައި މީހުން ވަޒަންވެރިވީ 27 ފެބްރުއަރީ 1993 ގައެވެ. ހުޅުދުއްފާރަކީ މީހުން ދިރިއުޅޭ ރަށެއް ކަމުގައި ރަސްމީގޮތުން ހަމަޖައްސަވައި، އޭރުގެ ރައީސުލް ޖުމްހޫރިއްޔާ އަލްއުސްތާޒު މައުމޫން އަބްދުލްޤައްޔޫމް އެ ރަށުގައި ދިދަ ނަންގަވައި ދެއްވީ 1995 ވަނަ އަހަރުގެ މާޗު މަހުގެ 13 ވަނަ ދުވަހެވެ. އަދި ހަމަ އެދުވަސްވަރު ހުވަދުއަތޮޅު އުތުރުބުރީ ދިޔަދޫ މީހުން ވެސް ވަނީ އެ އަތޮޅު ގެމަނަފުށްޓާއި މާމެންދުއަށް ބަދަލުވެފައެވެ.

އެދުވަސްވަރު ދިމާވި ސިޔާސީ ހަމަނުޖެހުންތަކަކާ ގުޅިގެން މިނިސްޓަރ އޮފް އެޓޯލްސް އެޑްމިނިސްޓްރޭޝަން އޮނަރަބަލް އިލްޔާސް އިބްރާހީމް ރާއްޖެއިން ބޭރަށް އަރުވާލެއްވިއެވެ. ދެން އެ މިނިސްޓްރީ ހިންގެވީ ޑރ. މުޙައްމަދު ލަތީފެވެ. އޭގެ ކުޑަ ދުވަސްކޮޅެއް ފަހުން އެޓޯލްސް އެޑްމިނިސްޓްރޭޝަންގެ މިނިސްޓަރަކަށް ޢައްޔަންކުރެއްވީ އޮނަރަބްލް އަބްދުއްރަޝީދު ޙުސައިނެވެ. މި ހިސާބުން ފެށިގެން އެއްފަސްކުރުމުގެ ސިޔާސަތު ހިނގައިގަތީ މުޅިން ތަފާތު ގޮތަކަށެވެ. އެގޮތުން މީސްކޮޅު މަދު، ވަސީލަތްތައް ނެތް، ދިރިއުޅުމަށް ދަތި ރަށްރަށުގެ މީހުންނަށް އެބަޔަކު ބޭނުންވާ ރަށަކަށް ބަދަލުވުމުގެ އިޚުތިޔާރު ދެއްވިއެވެ. އަދި އެއްފަސްކުރުމުގައި ގެންގުޅޭނެ ވަކި ގޮތްތަކަކާއި މިންތަކެއް ކަނޑައަޅައި، ލިޔެ އެކުލަވާލެއްވިއެވެ. އަދި ހަމައެހެންމެ އެއްރަށުން އަނެއް ރަށަށް މީހުން ބަދަލުކުރުމުގެ ޕްރޮޖެކްޓްތައް ހިންގުމަށް އެޓޯލްސް އެޑްމިނިސްޓްރޭޝަންގެ ތެރެއިން ޚާއްޞަ ޔުނިޓެއް އުފެއްދެވިއެވެ. މި ޔުނިޓަކީ ސެލެކްޓެޑް އައިލެންޑްސް ޑިވެލޮޕްމަންޓް ޔުނިޓް (ސިޑު) އެވެ. ސިޑު ހިންގެވުމާ ހަވާލުވެ ހުންނެވީ އިލްޔާސް ޙުސައިން އިބްރާހީމެވެ.

އަލަށް އެކުލަވާލި ޕްލޭނާ އެއްގޮތަށް މީހުން ބަދަލުކުރަން ފެށީ 1996 ވަނަ އަހަރެވެ. އެގޮތުން އެންމެ ފުރަތަމަ މީހުން ބަދަލުކުރެވުނު ދެ ރަށަކީ ށ. ފިރުނބައިދޫ އާއި ށ. މާކަނޑޫދޫ އެވެ. ފިރުނބައިދޫ އަކީ މީސްކޮޅު މަދު، ވަޞީލަތްތައް ނެތް، ލަފާފުރުމުގައި ވެސް ބޮޑެތި ދަތިތަކެއް ހުރި ގާމަތީ ރަށެވެ. ހަމަ އެހެންމެ މާކަނޑޫދޫ އަކީ ވެސް ތިމާވެށީގެ ބޮޑެތި މައްސަލަތަކެއް ކުރިމަތިވެފައިވާ ރަށެކެވެ. މި ދެރަށުން މީހުން ބަދަލުކުރެވުނީ މި ދެ ރަށުގެ މީހުން އެހެން ރަށަކަށް ބަދަލުވާން ބޭނުންވެގެން ސަރުކާރުގައި ދެންނެވުމުންނެވެ. އެގޮތުން ފިރުނބައިދޫ މީހުން އެދުނީ ފުނަދު އަށް ބަދަލުވާށެވެ. މާކަނޑޫދޫގެ ގިނަ މީހުން ބޭނުންވީ މިލަންދުއަށް ބަދަލުވާށެވެ. މަދު ބަޔަކު ފުނަދު އަށް ބަދަލުވުމަށް ވެސް އެދުނެވެ. ފުނަދު އަކީ އޭރު ވެސް މީހުން ދިރިއުޅޭ ރަށެކެވެ. އަތޮޅުގެ ވެރިކަން ކުރާ ރަށް ވެސް މެއެވެ. މިލަންދޫ އަކީ އޭރު ފަޅު ރަށެކެވެ.

މި ދެރަށުން މީހުން ބަދަލުވެފައި ވަނީ ސަރުކާރުގެ ޚަރަދުގައި ގެ އަޅައިދީގެންނެވެ. މީގެ އިތުރުން އެމީހުންގެ އަމިއްލަ ރަށުގައި ހުރި ގޯތިގެދޮރުގެ ބަދަލުކަމަށް ޝަރީއަތުން ޙުކުމްކޮށް ނިންމަވާފައިވާ ފައިސާ އާއި، ރުއްގަހުގެ ބަދަލުކަމުގައި ކަނޑައަޅާފައިވާ އަދަދަށް ނަގުދު ފައިސާ ދީގެންނެވެ. މި ދެ ރަށުން މީހުން ބަދަލުވުމަށް ސަރުކާރުން އަޅައިދޭ ކޮންމެ 30 ގެ އަކަށް، 10.5 މިލިޔަން ރުފިޔާ ޚަރަދުވާނެ ކަމަށް ސިޑުން އަންދާޒާކުރައްވާފައި ވެއެވެ (އިލްޔާސް ޙުސައިން އިބްރާހީމް، 1999).

ރިފަރެންސް:

އިލްޔާސް ހުސައިން އިބްރާހީމް. (1999). އެއްފަސްކުރުން. ނެގީ: http://www.ilyashussainibrahim.com/?p=286 އިން.