އެއީ ކާރޫބާރޫ ބޮޑު މާލެއެވެ. ހަލަބޮލި މާލެއެވެ. ދަންނަ ހަމަ އެކަކުވެސް މަގެއް މަތިން ނުފެންނަ މުޅިން ބީރައްޓެހި މާލެއެވެ. އެ މާލޭގައި އަދި ކިއެއް ބައެއް ރަށްރަށުގައިވެސް ބިދޭސީންނާއި ދޭތެރޭ، ދޭސީން ކަންތައް ކުރަނީ ހިތު ހުރި ގޮތަކަށެވެ. ހިތަން އައިހައި ގޮތަކަށެވެ. މިއީވެސް އެފަދަ ހިތާމަވެރި ހާދިސާއެކެވެ.

މާލޭގެ އުތުރު ޖެޓީ ސަރަހައްދެވެ. ކާރޫބާރޫ ބޮޑު، ހޭލަ މޭލިވުން ބޮޑު ބަނދަރު ސަރަހައްދެވެ. ރަށްރަށް ފުރަ ފުރައިގެން ދާ އޮޑި ފަހަރާއި މުދާ ހިފައިގެން ކޮޅުކޮޅަށް ދުއްވާ ބޮޑެތި އުޅަނދު ތަކެވެ. އެކި ބަހުރުވައިން ވާހަކަ ދައްކާ އެކި އެކި މީހުންނެވެ.

ކުލީ ޕިކަޕެއްގައި އައި ޒުވާނަކާއި، އެ ޕިކަޕު ދުއްވާން އިން ޑްރައިވަރާ ދެމެދު ހިތްހަމަ ނުޖެހުމުގެ ބަސްތަކެއް ބަދަލު ކުރެވޭތީ އަޑު އެހީމެވެ. އެ ޑްރައިވަރުގެ މޫނު ރަތްވެފާ ރުޅިވެސް އެހާ ގަދައެވެ. އަޑުގައި ހަރުކަށިކަމާއި ރުޅިވެރިކަން އިންތިހާއެވެ. ނަމަވެސް އެ ޕިކަޕުން މުދާ އުފުލި އެ ޒުވާނާގެ ރައްދު ތަކުގައި މާ ގަދަ ރުޅިވެރިކަމެއް ނެތްނަމަވެސް ފޮރުވިފައި ވަނީ ވަރަށް ހިކުމަތްތެރި ރައްދު ޖަވާބުތަކަކާއި ސުވާލު ތަކެކެވެ.

ކަންތައް ގޯސްވީ ހިސާބަކީ ޕިކަޕުގެ ކޮންމެވެސް ތަނަކަށް އެ ޒުވާނާ ފައި ނަގާ، ފައި އިސްކުރި ހިސާބުންނެވެ. އަޑުތައް އިވޭ ގޮތުން، އެ ޒުވާނާއާއި ދިމާލަށް، ނުބައި ބަސްތަކެއް ބުނެ، ހަޑި ހުތުރުކޮށް މުއާމަލާތު ކުރުމުން، އެކަމުގެ ޝަކުވާ އެ ޒުވާނާ ކުރި ހިސާބުން ޕިކަޕު ޑްރައިވަރުގެ ރުޅި އިތުރަށް ގަދަވީއެވެ. މި ހިތްހަމަ ނުޖެހުމުގެ ތެރޭގައި އެ ޒުވާނާ އަކީ ދިވެއްސެއް ކަމަށް ހީނުކުރާ ކަމަށާއި އެއީ ބިދޭސީއެއް ކަމަށް، ޕިކަޕު ޑްރައިވަރަަށް ހީވެގެން އެއްޗެހި ކީ ކަމަށް ވެއެވެ. ހަޑި ހުތުރު ބަސް ބޭނުން ކުރީވެސް އެހެން ކަމަށް ވެއެވެ.

މަންޒަރު ދެކެން ހުރި މީހަކު، ދިބޭސީންނާއި ދޭތެރޭ ކަން ކުރަނީ އެ އުސޫލުންތޯ ސުވާލު ކުރެވުމުން، ޕިކަޕު ޑްރައިވަރުގެ އަނގަ ބެދުނެވެ. ބަސް ހުއްޓުނެވެ.

އާދޭހެވެ! ދޭސީ އަކަސް ބިދޭސީ އަކަަސް އަދި ލަންދޭސީ އަކަސް އެއީ އިންސާނުންނެވެ. އޮޅުމާއި ނޭނގުމުގެ ތެރެއިން ވިޔަސް ކަން ކުރެވުނީ، ނުވަތަ ގޯސްކަމެއް ކުރެވެން އުޅުނީވެސް ހަމަ އިންސާނަކަށެވެ. އެއީ ނަސްލާއި ޖިންސު، އުމުރާއި ހަމުގެ ކުލަ، ރަށާއި އަތޮޅު ވަކިކޮށް އެ މީހަކަށް ބަދުބަހާއި ރުޅިވެރިކަމުގެ ބަސް ރައްދު ކުރަން ޖެހޭ ސަބަބެއް ނޫނެވެ. އަދި ހުރުތު ބަސްބަހާއި މުޑުދާރު ގޮތް ގޮތަށް ބަސް ބުނެގެން ވާނޭ ކަމެއްވެސް ނޫނެވެ. ކަން އޮތީ މިހެންނަމަވެސް އަހަރެމެން ދިވެހިންގެ ތެރޭގައި ފައިސާ ގިނަ މީހުންނާއި މުދާވެރި "ސާދާގަރުން"، ބިދޭސީންނާއި ދޭތެރޭ ކަން ކުރަނީ ދެރަވަރު ކޮށެވެ. ބަލިވެ ހާލު ދެރަވިޔަސް، ޑަކްޓަރަށް ދައްކައިދެނީކީއެއް ނޫނެވެ. ފަރުވާކުރަން ހިނގާ ހަރަދު ބަލަހައްޓައި ދެނީކީއެއް ނޫނެވެ. އަދި ބޮޑު އަނިޔާއެއް ވެއްޖެނަމަ، އެމީހަކު ދޫކޮށްލަނީއެވެ. މިއީ އަހަރެމެން ކިތަންމެ ވަރަކަށް އިންކާރު ކުރިނަމަވެސް ހަގީގަތެވެ. ބިދޭސީންގެ ދިފާއުގައި އެމީހުންގެ ހަބަރުތައް ލިޔެ އާންމު ނުކުރާތީ އަހަރެމެންނަށް ނުފެންނަނީއެވެ. އެހެނަސް މިއީ ހިނގާ ކަންކަމެވެ. މިކަންކަމާއި ފިޔަވަޅެއް އެޅި، އެ އިންސާނުންގެ އިންސާނީ ހައްގުތައް އިސްވާނީ ކޮން ދުވަހަކުންބާއޭ ހިތަށް އަރައެވެ.