އެކަކު އަނެކަކަށް ޒިޔާރަތްކޮށް ގުޅުން ބަދަހިކުރުމަކީ ވަރަށް މުހިންމުކަމެކެވެ. ހާއްސަކޮށް މައިންބަފައިންނާއި އެއްބަނޑު އަދި އެއްބަފައި މީހުންނާ ރަހިމުގެ ގުޅުން ވަރުގަދަކުރުމަކީ މުސްލިމެއްގެ ހައިސިއްޔަތުން ކޮންމެހެން ކުރަންޖެހޭ ކަމެކެވެ. އެހެނަސް، މިގޮތަށް ގޭގެއަށް ޒިޔާރަތްކުރުމުގައި ވެސް ވިސްނާލަންޖެހޭ ބައެއް ކަންކަން ހުރެއެވެ. ގެންގުޅެން ޖެހޭ އަދަބުތަކެއް ހުރެއެވެ. އޭގެ ބައެއް ކަންކަމަށް މި ލިޔުމުގައި ނަޒަރު ހިންގައިލާނަމެވެ.

ފުރަތަމަ ކަމަކަށް ބަލާއިރު، ހަދިޔާއެއް ހިފައިގެން ޒިޔާރަތްކުރުމަކީ ވަރަށް އެދެވިގެންވާ ކަމެކެވެ. ނަބިއްޔާ ﷺ ހަދީޘްކުރައްވައިފައިވާ ބަސްފުޅެއްގެ މާނައިގައިވެއެވެ. "ތިޔަބައިމީހުން (އެއްބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކަށް) ހަދިޔާ ބަދަލުކުރާށެވެ! ލޯބި އިތުރުވާނެއެވެ!" (موطأ مالك)

ހަދިޔާ ބަދަލުކުރުމުގައި މާ އަގުބޮޑު އެއްޗެއް ގެންދާކަށް ނުޖެހެއެވެ. ކިތަންމެ ކުޑަ ހަދިޔާއެއް ވިޔަސް ލޯބި އިތުރުވެ ގާތްކަން އާލާވާނޭ ކަން ކަށަވަރެވެ. 

ދެވަނަ ކަމަކަށް، އެ ގެއެއްގައި މާ ގިނަ ވަގުތު މަޑުކުރުމަކީ އެދެވިގެންވާ ގޮތެއް ނޫނެވެ. ނަބިއްޔާ ﷺ ހަދީޘްކުރައްވައިފައިވާ ބަސްފުޅެއްގެ މާނައިގައިވެއެވެ. "މެހުމާނަކު، އޭނާ އަށް މެހުމާންދާރީ އަދާކޮށްދޭ މީހާ އަށް އުނދަގޫވެ (ވަރުބަލިވާ ގޮތަށް) ގިނަ ވަގުތު މަޑުކުރުމީ ހުއްދަވެގެންވާ ކަމެއް ނޫނެވެ." (الأدب المفرد للبخاري) ކޮންމެ ޢާއިލާއެއްގެ ވެސް ދިރިއުޅުން ބިނާވެފައި އޮންނާނީ ދުވަހުން ދުވަހަށް ކުރާން ޖެހޭ މަސައްކަތްތަކާ އެކު އެވެ. ކެއްކުމާއި، ކިޔަވާ ގަޑިޔާއި، ސާފުކުރުމާއި މި ނޫން ވެސް އެތައް ކަމެއް އެ ގެއެއްގައި ކުރަމުންދާނެ އެވެ. ނަމަވެސް، ގެޔަކަށް ބަޔަކު ޒިޔާރަތްކޮށްފިނަމަ އެ ހުރިހާ ކަމެއް ހުއްޓި ކުރަން ބޭނުންވާ ގޮތަށް ކުރުމަށް ބުރޫ އަރާނެ އެވެ. ވީމާ، އެ ގެއެއްގެ އަހުލުވެރީންގެ ކަންކަމަށް އުނދަގޫ ނުވާނޭހެން މާ ގިނަ ވަގުތު އެ ގެއެއްގައި ހޭދަ ނުކޮށްވޭތޯ ބަލަންވާނެ އެވެ.

ތިންވަނަ ކަމަކީ، މާ ގިނަގިނައިން މާ ކައިރިކައިރީގައި ޒިޔާރަތް ނުކުރުމަށް ސަމާލުވުމެވެ. ކޮންމެ ޢާއިލާއެއްގެ ވެސް އަމިއްލަ ދިރިއުޅުމާއި، ވައްޓަފާޅި ތަފާތުވާނެ އެވެ. ވީމާ، އަބަދުއަބަދު ޒިޔާރަތްކުރުމަކީ އެ ގެއެއްގެ އަހުލުވެރީން ތިބާ ގާތު އެހެން ނުބުނި ކަމުގައި ވިޔަސް އެމީހުންނަށް އުނދަގޫބާނެ ކަމެއް ކަން ކަށަވަރެވެ.

ހަތަރުވަނަ ކަމަކަށް، އެ ގެއެއްގެ ޘަޤާފަތްތަކާއި (ޕްރައިވެސީއާ) ދޭތެރޭ ރައްކައުތެރިވުމުގެ މުހިންމުކަމެވެ. ރާއްޖެ ފަދަ ކުޑަ ގައުމެއްގައި ކުދިކުދި ތަންތަންކޮޅުގައި އެއްތަނެއްގައި ދިރިއުޅޭ އިރު ޒާތީކަންކަމަށް (ޕްރައިވެސީ އަށް) ބުރޫ އެރުމާއި، އެ ގޭގެ އަހުލުވެރީން އަމަލުކުރާ ބައެއް ޤަވާއިދުތައް ފަދަ ކަންކަމަށް ބަލައިލުމަކީ ވިސްނާލަންވާނޭ ކަމެކެވެ. 

އެންމެ ފަހު ކަމަކަށް، ޒިޔާރަތްކުރެވޭ ގޭގައި އުޅޭ އަނެއް ޖިންސުގެ ފަރާތްތަކާ މެދު ރައްކައުތެރިވުމެވެ. ކުދިކުދި ތަންތަނުގައި ދިރިއުޅޭއިރު، ދެބެންގެ ދެދަރިންނާއި، ޅިޔަންފަހަރިން ފަދަ އެކަކު އަނެކަކުގެ މަހުރަމުން ނޫން މީހުންނާ އެކު ބައެއް ފަހަރު ޖަމާވެވޭ ތަން އާދެ އެވެ. މިގޮތަށް އެއްވުމަކީ ޙަޤީޤަތުގައި ތިބާގެ ކޮއްކޮގެ އަނބިމީހާ ކަމުގައި ވިޔަސް، ދައްތަގެ ފިރިމީހާ ކަމުގައި ވިޔަސް އެހާ ރަނގަޅު ކަމެއް ނޫނެވެ. މިފަދަ ހާލަތެއް މެދުވެރިވާ ނަމަ ޒިޔާރަތްކުރުމުގައި ސަމާލުވެ ކުރީބައިގައި އަންގައިލާފައި ޒިޔާރަތްކުރުމަށް އާދަކުރުމަކީ ކޮންމެހެން ލާޒިމުކަމެކެވެ.

މިއީ، އާންމުކޮށް ދެކެވޭ ވާހަކަތަކެއްކަމުގައި ނުވި ނަމަވެސް، އެކަކު އަނެކަކަށް ޒިޔާރަތްކުރާއިރު މި ނުކުތާތައް ހަނދާނުގައި ބެހެއްޓުމަކީ މުސްލިމެއްގެ ރިވެތި އަޚްލާޤު ތިބާގެ ގައިގާ އަށަގެންނެވުމަށް ކުރެވިދާނެ ކަމެކެވެ. މީގެ ސަބަބުން އެކަކު އަނެކަކާ މެދު ވިސްނާކަން އެނގި، ލޯބި އިތުރުވެގެންދާނެ ކަން ޔަޤީނެވެ.

 

(ޒިޔާރަތްކުރުމުގައި ވިސްނާލަން ޖެހޭ ބައެއް ކަންކަން! - މުޙައްމަދު ސަމޫޙު ސަޢީދު؛ ދީނުގެ މަގު، އަހަރު 3، އަދަދު 7، ޞ.4 – 10 ފެބުރުއަރީ 2023)