ދިވެހި ރާއްޖޭގެ ތާރީހުގެ ފަތްފުށްތައް އެފުށް މިފުށަށް ޖަހާލުމުން، ދިވެހިންނަކީ ވަރަށް އެކުވެރި، އެއްބައެއްވަންތަ ބައެއްގެ ގޮތުގައި އުޅެމުން އައި ބައެއްކަން އެނގެން އެބަ އޮތެވެ. ހަމަ އެ ތާރީހު ތަކުގައި ދިވެހިންގެ ތެރޭގައި ރުޅިވެރިކަމާއި ވާދަވެރިކަމާއި ހަސަދަވެރިކަންވެސް އޮތްކަން އެނގެއެވެ. ސިޔާސީ ކަންކަމުގައެވެ. ރަސްކަމާއި ރަސްކަމުގެ ކޮއިލުގެ ތެރޭގައެވެ. ޝާހީ ހާންދާނުގެ ތެރޭގައެވެ.

ސިޔާސީ ގޮތުން އޭރުވެސް ބައިބައިވުން ތަކެއް އޮތްކަން ތާރީހުން އެނގެން އޮތް އިރު، ރަސްކަމާއި ހެދި މީހުން މެރި ޤާތިލުންނާއި، ބަޣާވާތް ކުރި ބާޣީންނާއި، ޚިޔާނާތްތެރިވި ޚާއިނުންނާއި، ގައްދާރުވި ގައްދާރުން އޭރުވެސް އުޅުނެވެ. ސިޔާސީ ހިޔާލު ތަފާތުވުންތައްވެސް އޭރު ހަމަ އިންތިހާ ގަދައަށް އޮތެވެ. ނަމަވެސް ހަމަ އެ ތާރީހުތަކުގައި ދިވެހިންގެ އެއްބައިވަންތަކަން ހާމަކޮށްދޭ އެތައް ވާހަކައެއް އައިސްފައިވެއެވެ. 

އާދޭހެވެ! އޭރުވެސް ސިޔާސީ ބައިބައިވުން އޮތް ދިވެހި މުޖުތަމައުތައް ފެންނަނީ ނުހަނު އެއްބައިވަންތަ ކޮށެވެ. ނަމަވެސް އަދުގެ މަންޒަރު ދެކިބަލާށެވެ. ސިޔާސީ ބައިބައިވުން މިއަދުވެސް އެބަ އޮތެވެ. ނަމަވެސް މިއަދު ނެތީ މުޖުތަމައުގެ އެއްބަައިވަންތަކަމެވެ. އެކުގައި ގުޅިގެން އުޅުމުގެ ރީތި އަހުލާގެވެ. މިވާ ގޮތެއް އެނގޭ ހެއްޔެޗެވެ؟ މައްސަލައަކީ ކޮބާ ހެއްޔެވެ؟ ސިޔާސީ ގޮތުން އޭރުގައި ރަސަކަމެއް އޮވެ، މިހާރު ވެރިކަމެއް އޮންނާތީ ހެއްޔެވެ؟ މިއީ ފުންކޮށް ވިސްނާލުން މުހިންމު ކަންތައްތަކެކެވެ.

މި ކަންކަމާއި މެދު ވިސްނާލުމުން ބައެއް ސަބަބުތައް ހިތުގައި ދެކޮޅު ދެކޮޅަށް ދުވެލައެވެ. އެއްކަމަކީ އޭރު، ސިޔާސީ ކަންކަމުގައި، ސިޔާސީ މީހުން އެކަނި އުޅޭ އުޅުމެވެ. ކޮންމެ މީހަކީ ވަކި ހިޔާލެއްގެ މީހެއް ނަމަވެސް، ސިޔާސީ ކަންކަމުގައި އިސްވެ އަބަދުވެސް އުޅެނީ އޭރުގެ ސިޔާސީ ބޮޑުންނެވެ. ސިޔާސީ ކަންކަމުގެ އެއްވެސް ލޮހުސާނެއް ރައްޔިތުންނަށް ވިޔަ ދޭކަށް އެއްވެސް ސިޔާސީ މީހަކު އޭރު ބޭނުމެއް ނުވެއެވެ. ސިޔާސީ ކަންކަމާއި ގައުމީ ކަންކަމުގައި ބަހުސް ކުރަން ފެށުނު ދުވަސްވަރު، ބަހުސް ކުރުމަށް "އަތިއްޔަތުއް ރަހްމާން" އިހްތިޔާރު ކުރެއްވި ސަބަބަކީވެސް އެއީ ކަމުގައި ވެދާނެއެވެ. ސިޔާސީ ތޯޅުން ތަކާއި ކޯޅުން ތަކުގައި އާންމު ރައްޔިތުން ބައިވެރިކުރުވި މިންވަރު އޭރުގައި މަދެވެ. ނަމަވެސް މިއަދު ސިޔާސީ ކަންކަމުގައި ހަމަ ގަދައަށް ބައިވެރިނުވާ އެއްވެސް ރައްޔިތަކު މަދުވާނެއެވެ. ރައްޔިތު މީހާއަށް ލިބޭ މޮޅެއް، ލިބޭނޭ މާ ބޮޑު ފައިދާއެއް ނޯންނާނެކަން އެނގޭ ހާލު، އޭރުގެ ސިޔާސީ ކަންކަމުގައި އާންމުންގެ މާ ބޮޑު ބައިވެރިވުމެއް ނޯންނާނެއެވެ. ނުވަތަ މަދުވާނެއެވެ. ނަމަވެސް އޭރާއި މިއަދުވެސް، ސިޔާސީ ކަންކަމުގައި ގަދަކޮށް އުޅޭ އާންމުނަށް ލިބޭ ފައިދާއެއް ނެތް ކަމުގައި ވީނަމަވެސް ސިޔާސީ ކަންކަމުގައި އާންމުން ހަމަ ގަދަޔަށް މިއަދު އެބަ އުޅެއެވެ. އަދުގެ މި ޒަމާނުގައި ހެއްވާ ކަމަކީ އެވެނި މިވެނި ސިޔާސީ ޝަހުސިއްޔަތަކަށްޓަކައި އާންމު ރައްޔިތުމީހާ، ލޮލާ ބޮލުން ގުރުބާން ވަމުން ދާއިރު، އެ ޝަހުސިއްޔަތަށް އެ އާންމު މީހާ އުޅޭ ކަމާއި އެއީ ކާކުކަން ނޭނގޭ ކަމެވެ. ނަވެސް "ޑިމޮކްރަސީ" އަކީ މިހެން އޮންނަ ކަމެއް ކަމަށް ދިވެހިން ގަބޫލުކުރާ ފަދައެވެ.

ސިޔާސީ ކަންކަމުގައި އާންމުން ގަދަކޮށް ބައިވެރި ވުމީ، އާންމުންނަށް އިޖްތިމާއީ ކަންކަމުގައި އެއްބައި ނުވެވޭ ސަބަބެކެވެ. އެއްކަލަ ވާދަވެރިކަމާއި، ރުޅިވެރިކަމާއި ނަފްރަތުގައި އާންމު މީހާވެސް ގަދަކޮށް ހިފާފައި ހުރީތީ، އެކުވެރިވާން ލަދު ގަންނަނީއެވެ. ހިތުގައި އަނެކުންނަށް ޓަކައި "ގިޔާމަތާޖެހެންދެން" ހަސަދަވެރި ކަމުގެ "ލަފެއް" ޖަހަނީއެވެ. އިހުގައި އޮތް އެކުވެރިކަމާއި އެއްބައިވަންތަކަށް މިއަދު އަހަރެމެންގެ ތެރެއިން ނެތި ދިޔަ އެއް ސަބަބަކީ މިއީއެވެ. އާންމުން ސިޔާސީ ކަންކަމުގައި ގަދަކޮށް އުޅެވޭތީއެވެ.

އަނެކުންގެ މުހުތާދު ތަކާއި ހާޖަތްތަކުގެ މަތިން މިއަދު ހަނދާން ހުންނަ މީހަކު މަދުވާނެއެވެ. އަބަދުވެސް އިސްކުރަނީ އަމިއްލަ ފައިދާ އާއި އަމިއްލަ މަސްލަހަތެވެ. ޖަމާއަތުގެ މަސްލަހަތު އޮތީ ކޮންތަނަކު ކަމެއްވެސް ނޭނގެއެވެ. ތިމާއަށް އެކަމަކުން މޮޅެއް ނުވާ ހަމަ އެންމެ ކަމެއްގައިވެސް މިއަދު ބައިވެރި ވުމަކީ ދުނިޔޭގެ ވަގުތު އިސްރާފު ކުރުން ކަމުގައި ބަޔަކު މީހުން ގަބޫލުކުރެއެވެ. އިޖްތިމާއީ ކަންކަންވެސް ވެފައިވަނީ މިފަދައިންނެވެ. އިޖްތިމާއީ ކަންކަމަކީ އެކަންކަމުން ތިމާއަށް ސީދާ މާލީ މަންފާއެއް ކުރާނޭ ކަމަކަށް ނުވާތީ އަޅާނުލަނީއެވެ. ފަރުވާ ކުޑަ ކުރަނީއެވެ. ނިކަން ދެކިބަލާށެވެ! ދިވެހިންގެ ތާރީހުން އެނގޭ ގޮތުގައި ދިވެހިންނަކީ އަނެކުންނަށް ޖެހޭ ތުރާ ތަކުގައި ތުރާ ފިލުވައިދޭން މުޅި މުޖުތަމައު ނުކުމެ އުޅުނު ބައެކެވެ. އެވެނި މިވެނި ގެއަކު، އެވެނި މިވެނި ކަމެއް ކުރާނަމަ، އޭނާގެ މުހުތާދުތައް ފުއްދައި ދިނުމުގައި ތިމާއަށް ކޮށްދެވޭނީ ކޮން ކަމެއްތޯ އަބަދުވެސް އޭރުގެ ދިވެހިން ބަލާ އުޅުނެވެ. އެއީ ހަގީގަތުގައި އޭރުގެ ދިވެހިންގެ ހިތްތަކުގައި އޮތް އީމާންތެރިކަމުގެ އަގީދާއެކޭ ބުނެވިދާނެއެވެ. ތިމާގެ ފަރާތުން އަނެކާ އަށް ފައިދާ ނުކޮށްދެވިދާނެކަމުގެ ބިރު ހިތުގައި އޮންނާތީއެވެ. އިހުމާލެއް ވެވިދާނޭ ކަމަށް ބިރުގަންނާތީއެވެ. ނަމަވެސް ދެކިބަލާށެވެ! މިއަދު އެމީހަކާ އެމީހެކެވެ. އަނެކާ ކޮންމެ ހާލެއްގައި އުޅުނަސް، "މަށަށް" ފުދިގެން އުޅެވެނިކޮށް ވަރިހަމައެވެ. މިއީ މިއަދު އަހަރެމެންގެ މުޖުތަމައުތަކުގައި އެއްބައެއްވަންތަކަމުގެ ރޫހު ނެތް ސަބަބެކެވެ.

ހިތްތަކަށް އުވާފެރިކަމާއި ހިނިތުންވުމާއި ހަމަޖެހުން ވެރިކުރުވާ ކޮންމެ ކަމަކީ އެކަންކަމަށް އިންސާނާގެ ހިތް ލެނބިގެންދާނޭ ކަންކަމެވެ. އިހު ދިވެހިންގެ ދިރިއުޅުމުގައި މިފަދަ ކިތަންމެ ކަމެއް ތަރުތީބުވަމުން ހިނގިއެވެ. ދިވެހި ތާރީހުގައި ދިވެހިން އެކުވެ ޖަމާއަތް ހަދާގެން ކޮށް އުޅުނު ބައެއްކަންކަން ހުއްޓެވެ. ޒިކުރު ބުނުމާ، މާލޫދު ކިޔުމާއި ޞަލަވާތް ކިޔެވުންފަދަ ކަންކަމެވެ. އެކަންކަމާއި އެކު ގުޅިގެން ދެން ހިނގާ ކަންކަމަކީވެސް މުޖުތަމައުތަކުގައި އެއްބައިވަންތަ ކަމުގެ ދިރުން އާލާ ކޮށްދޭ ކަންކަމެވެ. އެކަންކަމާއި ގުޅިގެން ކޭންތައްޔާރު ކުރުމުގައި އަންހެންވެރިން އެކުވެރިވެ އުޅޭއިރު، މާލޫދު ކިޔާނޭ ހަރުގެއެއް އެޅުމަށް ފިރިހެން ވެރިން އެކުވެ އެކުގައި މަސައްކަތް ކުރެއެވެ. މާލޫދު ކިޔުމާއި ގުޅިގެން އެކުވެރިވެ އެއްބައިވަނީ ހަމަ އެކަނި އެއް ރަށެއްގެ ބައެއް ނޫނެވެ. އެކި ރަށްރަށުން މީހުން އެ ރަށަކަށަ އައިސް އެކުވެރިކަން ބަދަހިވެގެން ދަނީ މިޒަމާނުގެ މީހުނަށް ތަސައްވަރުވެސް ނުކުރެވޭހާ ފުރިހަމަކޮށެވެ. ނަމަވެސް "ބިދުޢަ" އެއް ކަމަށް ބުނެ މި އެކުވެރިކަމުގެ ރީތި އާދަތައް މުޅިހެން އުވި ގޮސްފިއެވެ. މިއީވެސް މުޖުތަމައު ތަކުގައި އޮތް އެއްބަައިވަންތަކަމާއި އެކުވެރިކަން ނެތި ދިޔަ ސަބަބެކެވެ. ހިތްތަކުގައި ބަދަހިކަން އާލާކުރުވި މިފަދަ ކަންކަން އަދުގެ މި ޒަމާނުގައި އުވި ގޮސްފައި ވުމީ އެކުވެެރިވެ އެއްބައިވުމަށް އަދުގެ ރައްޔިތުންނަށް އުނދަގޫވެދާ ކަމެކެވެ.

އަދިވެސް މިފަދަ ކިތަންމެ ކަމެކެވެ. ވިސްނައިފިނަމަ، މިފަދަ ކިތަންމެ ކަމެއް ފެނިދާނެއެވެ. ސިޔާސީ ކަންކަމުގައި އާންމުން، މާ ގަދަކޮށް އުޅޭ އުޅުމާއި ޖަމާއަތާއި އަނެކާގެ މުހިތާދުތައް ބާކީކޮށް އަމިއްލަ އެދުން އިސްކުރެވުމާއި ހިތްތަކުގެ ބަދަހިކަން އާލާކުރުވި ޖަމާއަތުގެ ރޫހު ގަދަކުރުވި އާދަކާދަތައް އުވި ދިއުމަކީ މުޖުތަމައުތައް ބައިބައިވެ، އެކުވެރިވާން އުނދަގޫ ކުރުވާ ކަންކަމެވެ. އަދި އެކުވެރިވެ އެއްބައި ނުވެވޭ ވެސް ސަބަބުތަކެވެ.